Boeren krijgen de kans om invulling te geven aan de uitvoering van het stikstofbeleid via het Uitdaagrecht. Dat schrijft het Kabinet in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Met dit recht kunnen agrariërs e.a. voorstellen doen voor andere / nieuwe / betere maatregelen voor stikstofreductie of natuurontwikkeling. Het Kabinet geeft zo invulling aan de breed aangenomen Uitdaagrecht-motie in de Tweede Kamer (Van Campen VVD / Boswijk CDA): neem het Uitdaagrecht op in de gebiedsgerichte aanpak voor het landelijk gebied. Zo wil de Tweede Kamer dat agrariërs e.a. zelf voorstellen kunnen doen voor b.v. agrarisch natuurbeheer in eigen bezit, extensivering, omschakeling, innovatie en verplaatsing van agrarische bedrijven. Het Kabinet neemt dit dus over, op voorwaarde dat de doelstellingen voor natuur en stikstof “volledig en op tijd worden gerealiseerd.”

Het Kabinet stelt voor om het uitdaagrecht op te nemen in de Gemeentewet, Provinciewet en Waterschapswet. Gemeenten, provincies en waterschappen kunnen dan bewoners, maatschappelijke organisaties e.a. meer kansen zelf invulling te geven aan hun leefomgeving. Hiermee geeft het Kabinet uitvoering aan het regeerakkoord.

De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Hanke Bruins-Slot, ziet het uitdaagrecht als een van de mogelijkheden om de relatie tussen bestuur en samenleving te vernieuwen. “Vernieuwing is nodig omdat onze samenleving verandert”, stelt zij. Er is een toenemende behoefte bij bewoners om betrokken te worden bij maatschappelijke keuzes. Daarom gaat de minister de mogelijkheden voor burgerparticipatie en burgerinitiatieven stimuleren, bijvoorbeeld via het uitdaagrecht. Dit schrijft Bruins-Slot in de Hoofdlijnenbrief aan de Tweede Kamer. In deze brief staan de belangrijkste keuzes voor het binnenlands bestuur.

Alle inwoners van Friesland kunnen natuur gaan beheren: agrariërs, particulieren, lokale initiatieven en natuurorganisaties.
Provinciale Staten van Friesland zijn op 23 maart akkoord gegaan met het vervolg van het uitdaagrecht-initiatief Natuer mei de Mienskip (NmdM - Natuur met de samenleving). NmdM is een samenwerking van o.a. landbouw- en natuurorganisaties samen met de provincie om sneller honderden hectares natuur aan te leggen. NmdM is de grootste “uitdaging” in Nederland.

Het besluit van PS is de uitkomst van de pilot-periode 2019 - 2021. Het Kennisnetwerk heeft onderzocht of de vernieuwende aanpak kansrijk is (zie de samenvattende sheet en het evaluatierapport). Uit de evaluatie komt naar voren dat de aanpak kansen heeft, maar in de praktijk verder uitgewerkt moet worden. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Wageningen University & Research, de Unie van Waterschappen en het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Het Kennisnetwerk Uitdaagrecht begeleidt gemeenten bij de invoering van het uitdaagrecht.. Gemeenten kunnen zich hiervoor aanmelden. Het eindresultaat is een praktische aanpak-op-maat voor iedere gemeente voor het uitdaagrecht.  Dit sluit nauw aan op nieuwe regelgeving rond participatie, zoals de nieuwe participatieverordening.

Zo heeft een werkgroep van raadsleden van de gemeente Westervoort de aanpak voor het uitdaagrecht ingevuld. En in de gemeente Velsen zijn raadsleden en inwoners samen aan de slag gegaan.

Meer informatie voor geïnteresseerde gemeenten: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Lokale initiatieven en bewoners kunnen de uitvoering van aardgasvrije wijken overnemen van de gemeente. Via het uitdaagrecht krijgen zij de kans om zelf in te vullen hoe hun wijk van het aardgas afgaat. Dat staat in de Transitievisie Warmte van de gemeente Alphen aan den Rijn.

Bewonersinitiatieven krijgen het geld en deskundige ondersteuning om hun plannen voor aardgasvrij te gaan uitwerken. Zo worden bewoners samenwerkingspartner bij de energietransitie en krijgen zij meer zeggenschap over hun eigen leefomgeving.

(foto: Alphen aan den Rijn)

Raadsleden van Westervoort zijn samen met inwoners aan de slag gegaan met het uitdaagrecht. Een unieke aanpak voor Nederland. "We zijn écht het gesprek aangegaan." Lees hier het interview met raadslid Ben Schulte.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft in 2021 aan alle gemeenten een voorbeeld verordening toegestuurd om uitdaagrecht en participatie te regelen. De VNG wil gemeenten hiermee inspireren en een goede basis leggen onder o.a. het uitdaagrecht.

Gemeenten kunnen het uitdaagrecht op twee manieren verankeren. De eerste manier is een beleidsnotitie vaststellen, waarin staat hoe een uitdaging kan worden ingediend, voor welke beleidsterreinen, etc. 

De tweede manier is de huidige inspraakverordening verbreden tot een participatieverordening. De VNG heeft hiervoor voorbeeld teksten gemaakt.

De gemeenten Aalsmeer en Rotterdam hebben heldere informatie op hun website over de toepassing van het Uitdaagrecht: hoe dien je een verzoek in, hoe krijg je nadere informatie en wat is de procedure voor de besluitvorming. Dat is de uitkomst van een vergelijking van gemeenten door de deelnemers tijdens het Leeratelier Participatie en Uitdaagrecht. 

Raadsleden, wethouders en ambtenaren van 8 gemeenten gingen in het Leeratelier aan de slag met o.a. de nieuwe participatieverordening, met participatie bij de Omgevingswet en met het Uitdaagrecht.

Een goede communicatie met de samenleving is nodig om bewoners de gelegenheid te geven hun inbreng te leveren. De basis is heldere en toegankelijke informatie op de websites van overheden. De websites van Aalsmeer en Rotterdam geven deze informatie over het Uitdaagrecht en nodigen uit om van dit recht gebruik te maken, aldus de deelnemers.

Het Uitdaagrecht kan een rol spelen bij de energietransitie. Energiecoöperaties en andere bewonersinitiatieven krijgen invloed om zo zelf vorm te geven aan deze transitie. Het maatschappelijke draagvlak wordt daarmee vergroot. Voorbeelden waar het Uitdaagrecht al is toegepast: bewoners maken zelf hun plan voor de verduurzaming van hun wijk of dorp. Of zij nemen het energieloket over van de gemeente.

In de notitie "Uitdaagrecht en de energietransitie" staat praktische informatie en ook concrete voorbeelden van energieinitiatieven die al aan de slag zijn dankzij het Uitdaagrecht.

De notitie is de uitkomst van het "Leeratelier Uitdaagrecht en de energietransitie". Gemeenten, provincies, energieinitiatieven en het Rijk namen deel dat werd georganiseerd door het Kennisnetwerk Uitdaagrecht.
(illustratie: Wageningen duurzaam)

Meer woon-werk mogelijkheden in het dorp. Alle wegen in het dorp worden woonerven. Meer groen rond het dorp en werken aan duurzame energie.

Inwoners van een Zeeuws dorp hebben hun eigen dorpsplan gemaakt: “Sirjansland, een dorp van mogelijkheden in 2040”.
Normaal maakt de gemeente zelf de dorpsvisies, met inspraak van bewoners. In Sirjansland zijn de bewoners zelf aan de slag gegaan dankzij het Uitdaagrecht. “We hebben de concepten van de dorpsvisie steeds huis-aan-huis verspreid en zo input opgehaald voor de dorpsvisie”, aldus bewoner Jacqueline Kok.

De bewoners willen kleinschalige en gevarieerde locaties voor woningbouw, bijvoorbeeld in het oude schoolgebouw. Bij de energietransitie introduceren de bewoners de “zonneladder” voor Sirjansland: eerst daken en gevels volleggen met zonnepanelen en pas daarna kijken naar eventuele zonneparken in het landelijk gebied. De gemeenteraad besluit in de zomer over de toekomstvisie van de bewoners van het dorp.

Sirjansland heeft al eerder gebruik gemaakt van het Uitdaagrecht om de openbare ruimte in het dorp te verbeteren. (foto: PZC)

De NOS heeft een grote reportage gemaakt over het Uitdaagrecht. Nieuwslezer Winfried Baijens van de NOS benaderde het Kennisnetwerk om deze achtergrondreportage te maken. Samen met initiatieven uit ons netwerk zijn we aan de slag gegaan en in de film van tien minuten komen diverse challenges aan bod. De NOS reportage is hier te zien. 

“Door het Uitdaagrecht krijgt een gemeentebestuur de mogelijkheid om burgers hun zin te geven als ze zeggen iets beter te kunnen dan de overheid. Ze menen het plantsoen beter te kunnen onderhouden. Ze kunnen het sportveld beter beheren. ‘Oké,’ kan het gemeentebestuur zeggen, ‘Laat maar zien. We geven je de financiële middelen.”

Dit schrijft Jan Terlouw in het essay “Overheid, vertrouw de burger!”. Hierin gaat de schrijver en oud politicus uitgebreid in op het Uitdaagrecht.

“Het referendum geeft de burger de mogelijkheid om te zeggen ‘ik weet het beter’, het Uitdaagrecht geeft de mogelijkheid om te zeggen ‘ik kan het beter’. Als burgers een bepaalde taak die de gemeenschap betreft beter kunnen uitvoeren dan de overheid, vertrouw hem ze dan toe. Burgers dagen de overheid uit: wij kunnen dit beter en efficiënter. Je zou het ook een vertrouwensrecht kunnen noemen, waarmee de overheid zegt: ‘ofschoon het onze taak is, vertrouwen we het u, als burger, toe”. Lees verder.

Het Uitdaagrecht is een kansrijk participatie instrument voor agrariërs, bewoners en natuurorganisaties. Zo kunnen zij zelf vorm geven aan nieuwe ontwikkelingen voor natuur, maar ook bij de transitie van de landbouw.

Dit blijkt uit een inventarisatie met deelnemers van LTO (Land- en Tuinbouworganisatie Nederland), gemeente Duiven, de Noardlike Fryske Wâlden, Plaatselijk Belang Vilsteren, gemeente Westervoort, provincie Friesland, waterschap Fryslân, en de gemeente Tytsjerksteradiel.*

Kansen met het Uitdaagrecht zien de deelnemers in het beheer van watergangen door agrariërs, maar ook het onderhoud van singels is een mogelijkheid. Daarnaast zijn er bewonersinitiatieven kansrijk die zelf invulling geven aan de toekomst van hun dorp: wat willen wij voor een dorp zijn over pakweg 20 jaar?  En hoe vullen wij onze ambitie dan vervolgens zelf in? 

Ook in de veenweidegebieden (Friesland, Noord- en Zuid-Holland, Utrecht) kan het Uitdaagrecht kansen bieden aan agrariërs en bewoners om zelf invulling te geven aan natuur en landschap in combinatie met vormen van landbouw. Zo kunnen agrariërs via het Uitdaagrecht zelf met de gebiedsuitwerkingen voor behoud van het veen aan de slag. Voorwaarde is wel een helder proces voor het aanvragen en beoordelen van een verzoek voor het Uitdaagrecht.  Zoals de agrariërs zeggen: 

"Overheid, maak van het Uitdaagrecht een praktisch en heel toegankelijk instrument. Het moet voor ons makkelijk zijn om na te gaan of wij hiermee aan de slag kunnen. Want wij willen best zelf vorm geven aan het landschap, maar moeten tegelijkertijd ook een bedrijf runnen". 

* De organisatie  was in handen van de Vereniging Noardlike Fryske Wâlden en het Kennisnetwerk Uitdaagrecht, i.o.v. het ministerie van BZK en de VNG. 

Bereidt het Uitdaagrecht uit van 'publieke taken’ naar ‘publieke doelstellingen’: burgers moeten ook kunnen uitdagen als een gemeente taken laat liggen. Dat schrijft filosoof en voormalig “Denker  des Vaderlands” Daan Roovers in een essay.

“Met name als er publieke belangen op het spel staan, zoals CO2-reductie of toegang tot de arbeidsmarkt, zouden gemeenten burgers moeten uitdagen om taken die de gemeente níet uitvoert, vervreemd heeft of te lang laat liggen te challengen. Burgers zouden dan, zowel financieel als beleidsmatig, geholpen kunnen worden in het heroveren van de zeggenschap en de uitvoering van deze functies.”

Als het lokale (en landelijke) bestuur openstaat voor verbreding van de agenda van het uitdaagrecht en andere burgerinitiatieven, dan worden wij in de toekomst weer actieve burgers in de stad(staat) in de oorspronkelijke zin, meent Roovers

Het essay heeft Daan Roovers gemaakt op verzoek van Democratie in Actie. Lees verder.

De aanleg van het nieuwe Baklandpark in Harlingen is in volle gang. De plannen zijn gemaakt door  het bewonersinitiatief Balklandpark. “Wij willen het noordelijk deel van het Balklandpark omvormen naar een waar biodiversum. Met nadruk op natuur, rust, bewustzijn en educatie. We geven
invullling aan biodiversiteit met o.a. een voedselbos, tiny forest, vogelparadijs, insectenvilla’s en houtwallen.”
Lian Fopma is initiatiefnemer van de  uitdaging om het Balklandpark in Harlingen anders in te richten. Zij benaderde het Kennisnetwerk om ondersteuning. Vervolgens heeft zij haar uitdaging ingediend bij de gemeente en steun gekregen van meer dan 250 inwoners.
De bewoners hebben zelf het ontwerp gemaakt en de participatie georganiseerd. Daarvoor heeft de bewonerswerkgroep zelf een aantal deskundigen gezocht en bereid gevonden om met hen samen te werken.